การป้องกันโรคก่อนการสัมผัสด้วยยาเพร็พ ซึ่งเป็นยาเพื่อป้องกันไม่ให้คุณติดเชื้อเอชไอวี เช่นเดียวกับยาอื่นๆ อาจมีผลข้างเคียง รวมถึงผลข้างเคียงในระยะยาว ฉะนั้นจำเป็นต้องมีความรู้เกี่ยวกับยาเพร็พ และผลข้างเคียงของยา สิ่งสำคัญที่ต้องจำไว้ว่า ไม่ใช่ทุกคนที่กินยาจะประสบกับผลข้างเคียง ทำให่ยาเพร็พ ยังถือว่าเป็นยาที่มีความปลอดภัยมาก
Table of Contents
ยาเพร็พ
ยาเพร็พ (PrEP-Pre-Exposure Prophylaxis) คือ ยาที่ใช้ป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี หรือกินก่อนที่จะไปติดเชื้อเอชไอวี สำหรับผู้ที่มีผลเลือดเป็นลบ โดยเริ่มกินเตรียมไว้ก่อนจะมีโอกาสสัมผัสเชื้อ โดยการกินยาวันละหนึ่งเม็ดทุกวัน ตัวยาจะเข้าไปสะสมอยู่ในร่างกาย เมื่อตัวยาในร่างกายมีสูงมากพอจะสามารถป้องกันไม่ให้เชื้อเอชไอวีเกาะกับเม็ดเลือดขาวได้ แต่ยาเพร็พไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ได้ จึงยังจำเป็นต้องใช้ถุงยางอนามัยในการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ซึ่งการกินยาไม่จำเป็นต้องกินยาตลอดชีวิต แต่กินยาเฉพาะช่วงที่คิดว่าจะตัวเองจะมีพฤติกรรมเสี่ยงต่อการสัมผัสเชื้อเอชไอวี
การกินยาเพร็พ
ยาเพร็พ สามารถกินได้ 2 วิธี คือ การกินยาเพร็พแบบทุกวัน และ การกินยาเพร็พเฉพาะช่วง โดยจะแนะนำให้กินยาเพร็พแบบทุกวัน มากกว่าเนื่องจากทำได้ง่ายกว่า
การใช้ยาเพร็พ แบบกินทุกวัน (Daily PrEP)
- ทุกเพศสามารถกินได้
- เหมาะสำหรับผู้ที่ไม่สามารถวางแผนการมีเพศสัมพันธ์ล่วงหน้าได้ เช่น ผู้ที่ให้บริการทางเพศ
- มีประสิทธิภาพสูงสุดหลังจากเริ่มกินยาเพร็พไปแล้ว 7 วัน ป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีได้ถึง 99.9%
- กินยาวันละ 1 เม็ด เวลาเดิมทุกวัน หรือ ทุกวันในช่วงที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ
การใช้ยาเพร็พ แบบเฉพาะช่วง หรือแบบกินเฉพาะเวลาที่จะมีเพศสัมพันธ์ (On-Demand PrEP)
- สามารถใช้ได้เฉพาะเพศชาย
- ไม่ต้องกินทุกวันเหมือน Dailyเพร็พ
- กินแบบ 2-1-1 คือ กินยาเพร็พ 2 เม็ด ก่อนมีเพศสัมพันธ์อย่างน้อย 2 ชั่วโมง และหลังจากที่มีเพศสัมพันธ์เสร็จเรียบร้อย ให้กินยาพร็พต่ออีก 2 วัน วันละ 1 เม็ดที่เวลาเดิม หรือกินต่อเนื่องวันละ 1 เม็ดจนถึง 2 วันหลังมีเพศสัมพันธ์ครั้งสุดท้าย
- ป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี 97-99%
ผลข้างเคียงของยาเพร็พ
ไม่ใช่ทุกคนที่จะมีผลข้างเคียง คนส่วนใหญ่จะไม่มีผลข้างเคียง ซึ่งผลข้างเคียงจะหายไปในช่วงเดือนแรกหลังเริ่มกินเพร็พ (“start-up syndrome”)
ผลข้างเคียงระยะสั้น
ผลข้างเคียงระยะสั้น หรือมีอาการข้างเคียงบางอย่าง เช่น อาการคลื่นไส้ ท้องอืด เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ เหน็ดเหนื่อย,ปวดท้อง ท้องเสีย และนอนไม่หลับ พบประมาณ 1 ใน 10 ของอาสาสมัคร และอาการจะดีขึ้นจนเป็นปกติ ภายใน 3-4 สัปดาห์หลังเริ่มกินเพร็พ แต่ถ้ามีอาการนานมากกว่านั้นคุณควรพบแพทย์ของคุณ
ผลข้างเคียงระยะยาว
แม้ว่าจะพบได้บ่อยน้อยกว่า แต่ก็มีผลข้างเคียงที่อาจส่งผลกระทบ เมื่อคุณกินยาเพร็พ เป็นระยะเวลานาน ดังนี้
- ความผิดปกติทางตับ เป็นกรณีที่พบได้ยาก การกินยาเพร็พ อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพตับ โดยสังเกตผิว หรือส่วนของตาขาวจะมีสีเหลือง ปัสสาวะมีสีชาเข้ม หรืออุจจาระมีสีอ่อน หรือคุณเริ่มมีอาการไม่อยากกินอาหารเป็นเวลาหลายวันหรือนานกว่านั้น คุณควรปรึกษาเรื่องนี้กับแพทย์ผู้สั่งยาของคุณทันที
- ความผิดปกติทางไต ซึ่งส่วนใหญ่พบในคนอายุมากกว่า 40 ปี หรือมีปัญหาไตอยู่เดิม โดยวัดการเพิ่มขึ้นของ Cr พบประมาณ 1 ใน 200 หากพบความผิดปกติ และหยุดกินเพร็พ อาการผิดปกติทางไตจะกลับสู่ภาวะปกติได้
- สูญเสียความหนาแน่นของกระดูก เป็นกรณีที่พบได้ยาก ยาเพร็พ ทำให้เกิดการสูญเสียความหนาแน่นของกระดูกซึ่งอาจนำไปสู่โอกาสของกระดูกแตกหักได้ง่ายขึ้น เพราะยาทำให้ความหนาแน่นของกระดูก อาจจะบางลงจากเดิมร้อยละ 1 และจะกลับสู่ภาวะปกติได้หลังหยุดกินยาเพร็พ
ผู้รับบริการยาเพร็พ ควรได้รับคำแนะนำเกี่ยวกับอาการ หรืออาการแสดงที่บ่งชี้ความจำเป็นในการประเมินด่วน (เช่น อาการที่บ่งชี้ถึงอาการไตวายเฉียบพลันหรือการติดเชื้อเอชไอวีระยะเฉียบพลัน) สาเหตุมาจากยังคงมีพฤติกรรมเสี่ยงอยู่ตลอดเวลา บางรายอาจเป็นการใช้ยาระยะยาวหลายปีต่อเนื่องกัน จำเป็นต้องมีการติดตาม และเฝ้าระวังผลข้างเคียงเหล่านี้ตลอดการกินยาเพร็พ
การรับยาเพร็พ
- งดมีเพศสัมพันธ์ 2 สัปดาห์ก่อนมารับเพร็พ
- ผู้มารับบริการจะต้องได้รับการตรวจเอชไอวี การทำงานของตับ และไต
- หลังจากที่ได้รับยาเพร็พ ครั้งแรกจะนัดตรวจเลือด 1 เดือน หลังจากนั้นนัดตรวจเลือดทุก 3 เดือน
- หากต้องการหยุดยา ผู้มารับบริการต้องมาตรวจเลือดก่อนหยุดยาเพร็พ ทุกครั้ง
รับยาเพร็พได้ที่ไหน
การรับยาเพร็พ ผู้รับบริการสามารถเข้ารับบริการได้ตามสถานบริการของรัฐ เอกชน หรือคลินิกเฉพาะทางที่มีแพทย์ประจำ เพราะยาชนิดนี้ไม่มีขายตามร้านขายยาทั่วไป เพราะการรับยาต้องอยู่ภายใต้คำสั่งของแพทย์ และจำเป็นจะต้องมีการตรวจเลือดทุกครั้งที่รับยา เพื่อความปลอดภัย และลดผลข้างเคียงที่อาจจะตามมาได้หลังจากการรับยา หรือ สั่งยาผ่านระบบออนไลน์ผ่านคลินิกต่างๆ (สำหรับผู้ป่วยที่เคยติดต่อรับยาจากสถานที่นั้นๆแล้ว)
- ราคายาเพร็พ มีหลายราคาขึ้นอยู่กับชนิดของยา จำนวนบรรจุ เช่น ยาเพร็พ (30 tablets) ซึ่งราคาเฉลี่ยอยู่ที่ 900 – 3,200บาท
อ่านบทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ
PEP ยาป้องกันเอชไอวี “หลัง” สัมผัสเชื้อ ทานภายใน 72 ชั่วโมง
ยาเพร็พเป็นยาที่มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี แต่ก็อาจมีผลข้างเคียงเช่นเดียวกับยาอื่นๆ สิ่งสำคัญคือต้องปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินความเสี่ยง และประโยชน์ของยาเพร็พ และเพื่อรับคำแนะนำในการใช้ยาอย่างถูกต้อง